Nguyên nhân mất ngủ – Mất ngủ là dấu hiệu của bệnh gì?
(16-08-2022)
Tham vấn y khoa: Thạc sĩ - Dược sĩ - Giảng viên Lê Thị Mai
Nội Dung Bài Viết
Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống con người. Do đó, mất ngủ không chỉ ảnh hưởng đến hoạt động thường ngày của người bệnh còn đem đến nguy cơ tiềm ẩn đối với sức khỏe. Hãy cùng tìm hiểu nguyên nhân mất ngủ và cách chữa trị trong bài viết dưới đây nhé!
I. Mất ngủ là gì?
Mất ngủ là hiện tượng trằn trọc, khó đi vào giấc ngủ hoặc khó duy trì giấc ngủ sâu dẫn đến thiếu ngủ, chất lượng giấc ngủ kém. Khi trải qua cơn mất ngủ, cơ thể dễ rơi vào trạng thái kiệt quệ, mệt mỏi, mất tập trung khi thức dậy và thực hiện các hoạt động thường ngày.
Mất ngủ là căn bệnh phổ biến ở người trưởng thành, trong đó, tình trạng mất ngủ xuất hiện trong vài đêm hoặc một vài tuần, thường gọi là mất ngủ cấp tính. Một số người khác bị mất ngủ khoảng 3 ngày/tuần trong hơn một tháng (gọi là mất ngủ mãn tính). Phụ nữ thường bị mất ngủ nhiều hơn nam giới, độ tuổi càng cao khả năng bị mất ngủ càng lớn.
II. Nguyên nhân mất ngủ
Có nhiều nguyên nhân gây nên chứng mất ngủ, cụ thể một vài nguyên nhân phổ biến dưới đây:
1. Nguyên nhân bệnh lý
Mất ngủ là dấu hiệu cảnh báo của một số loại bệnh lý:
- Sức khỏe tâm thần: do bị một số bệnh như trầm cảm, lo âu, rối loạn stress sau sang chấn (PTSD).
- Chấn thương sọ não (TBI).
- Bệnh rối loạn thần kinh (neurological disorder) chẳng hạn như Alzheimer, Parkinson.
- Một số bệnh gây nên cơn đau nhức mãn tính như viêm khớp.
- Một số bệnh gây khó thở như hen suyễn hay chứng ngưng thở khi ngủ.
- Bệnh lý nội tiết như bệnh tuyến giáp.
2. Nguyên nhân lối sống, thói quen sinh hoạt
- Sử dụng thuốc có tác dụng phụ gây mất ngủ. Chẳng hạn thuốc cảm lạnh thông thường hoặc thuốc dị ứng có chứa pseudoephedrine có thể gây khó ngủ.
- Uống caffein vào cuối ngày có thể can thiệp vào giấc ngủ.
- Suy nghĩ nhiều về một vấn đề, căng thẳng.
- Sử dụng rượu bia, thuốc lá: nicotin trong thuốc lá có thể làm cản trở việc đi vào giấc ngủ. Rượu bia tuy khiến bạn đi vào giấc ngủ rất nhanh nhưng bạn có thể thức dậy quá sớm và khó đi ngủ lại được.
- Điều kiện nơi ngủ kém: giường hoặc nơi ngủ không an toàn, không thỏa mái, quá sáng, quá ồn cũng là một trong những điều kiện gây nên mất ngủ.
III. Dấu hiệu nhận biết khi bị mất ngủ
Một trong những dấu hiệu dễ nhận biết khi bị mất ngủ là khó đi vào giấc ngủ, luôn giữ trạng thái tỉnh táo hoặc dậy rất sớm. Nếu đang bị mất ngủ, bạn sẽ thường:
- Nằm trằn trọc trong một thời gian dài mà không thể ngủ được.
- Giấc ngủ chập chờn. Tỉnh lại nhiều lần trong đêm và khó khăn trong việc đi ngủ lại.
- Dậy quá sớm vào buổi sáng và không ngủ lại được.
- Mệt mỏi khi thức dậy. Cảm xúc tiêu cực, dễ cáu giận.
- Khó khăn khi ngủ một giấc ngắn vào ban ngày, mặc dù cơ thể cảm thấy mệt mỏi.
- Giảm sự tập trung và khả năng ra quyết định trong các hoạt động hằng ngày.
IV. Mất ngủ thường xuyên gây ra tác hại gì?
Giấc ngủ chiếm một phần quan trọng trong cuộc sống vì mỗi ngày chúng ta đều sẽ dành ra khoảng 8 tiếng cho việc ngủ, nghĩa là khoảng ⅓ cuộc đời. Giấc ngủ đi kèm với thức ăn và nước là những yếu tố cơ bản cấu thành nên sự sống của con người. Thiếu ngủ gây gián đoạn và ngăn cản sự tái tạo của các đường dẫn truyền thần kinh trong não để học tập và hình thành ký ức mới. Giấc ngủ có ảnh hưởng đến hầu hết các mô và cơ quan trong cơ thể từ não bộ, tim, phổi, sức đề kháng, tâm trạng.
Do đó, mất ngủ thường xuyên ảnh hưởng đến chất lượng công việc và cuộc sống của người bị mất ngủ. Thiếu ngủ kéo dài làm giảm trí nhớ, khả năng tập trung, tư duy logic cũng như ra quyết định của bệnh nhân. Trong trường hợp nghiêm trọng, mất ngủ kéo dài có thể dẫn đến hoang tưởng, ảo giác, rối loạn ngôn ngữ, có hành vi không kiểm soát. Các nhà nghiên cứu còn chỉ ra rằng mất ngủ mạn tính còn tăng nguy cơ mắc một số bệnh lý như bị huyết áp cao, đột quỵ, bệnh tim mạch, tiểu đường, béo phì, trầm cảm, lo âu, lú lẫn. Mất ngủ còn dẫn đến sự suy giảm tuổi thọ.
V. Nguyên tắc cần biết khi điều trị mất ngủ tại nhà
Hai cơ chế sinh học cùng làm việc với nhau ảnh hưởng đến giấc ngủ là nhịp điệu sinh học hằng ngày (circadian rhythms), quá trình nội môi (sleep-wake homeostasis).
- Nhịp điệu sinh học hằng ngày: là các quá trình hoạt động diễn ra bên trong não và cơ thể theo chu kỳ 24 giờ, thay đổi theo độ sáng tối và nhiệt độ của môi trường, được quy định bởi đồng hồ sinh học. Chúng kiểm soát thời gian ngủ và thời gian thức dậy của cơ thể (dù không cần cài đặt báo thức). Nhịp điệu sinh học hằng ngày giúp cơ thể tỉnh táo vào ban ngày và giảm vào cuối ngày.
- Quá trình nội môi: là quá trình sản xuất và tích lũy các chất gây ngủ trong não (melatonin). Chúng nhắc nhở cơ thể đi ngủ vào một thời điểm nhất định và điều chỉnh cường độ giấc ngủ. Quá trình nội môi gây ngủ tăng dần trong ngày và giảm dần sau khi ngủ.
Một người trưởng thành trung bình ngủ từ 7 – 9 tiếng mỗi ngày. Để có giấc ngủ ngon và chất lượng, cảm thấy tỉnh táo và thỏa mái khi thức dậy, năng suất lao động cao hơn, bạn nên tạo thói quen giấc ngủ (sleep hygiene) phù hợp với nhịp điệu sinh học và quá trình nội môi bằng cách:
- Đi ngủ và thức dậy đúng giờ.
- Nên giảm hoặc bỏ thói quen ngủ ngày.
- Nên trang bị môi trường ngủ thích hợp về không gian, nhiệt độ, yên tĩnh và ánh sáng đủ tối.
- Hạn chế dùng rượu, cafein và thuốc lá trước khi đi ngủ.
- Hạn chế ăn quá no trước khi đi ngủ.
- Mặc quần áo thỏa mái khi ngủ.
- Hạn chế làm việc trên giường, chỉ dùng giường cho việc nghỉ ngơi để thiết lập với não bộ về chức năng ngủ.
VII. Gợi ý cách trị mất ngủ hiệu quả
Tùy thuộc vào nguyên nhân gây mất ngủ sẽ có cách điều trị mất ngủ khác nhau. Bao gồm:
1. Điều trị bằng thuốc Tây y
Điều trị bằng thuốc Tây y là biện pháp điều trị mất ngủ hiệu quả trong ngắn hạn. Hầu hết các loại thuốc giúp ngủ ngon không kê toa đều chứa thành phần kháng histamin giúp dễ đi vào giấc ngủ, ngủ ngon hơn, nhưng chúng cũng có thể gây ra buồn ngủ nghiêm trọng vào ban ngày.
Ngoài ra, các loại thuốc hỗ trợ giấc ngủ theo toa có thể cải thiện giấc ngủ dưới sự giám sát từ bác sĩ. Thuốc an thần gây ngủ benzodiazepine là nhóm thuốc ngủ truyền thống được sử dụng phổ biến cho đến ngày nay. Một loại thuốc ngủ mới hơn là thuốc an thần không chứa benzodiazepine với ít tác dụng phụ hơn.
Lưu ý: Khi sử dụng thuốc ngủ đôi khi có thể dẫn đến mộng du, gây nguy hiểm khi bị té ngã và làm giảm trí nhớ. Do đó, nên có sự hướng dẫn từ bác sỹ chuyên môn trong điều trị mất ngủ bằng thuốc.
2. Điều trị bằng các phương pháp dân gian
Việc sử dụng thuốc đông y giúp bạn có giấc ngủ ngon, hỗ trợ giảm mất ngủ kéo dài có thể được cân nhắc dưới đây:
- Lá đinh lăng: trong lá đinh lăng có chứa saponin có tác dụng an thần, giảm đau, tăng cường đề kháng cho cơ thể. Nấu nước lá đinh lăng khô uống vào buổi sáng và buổi tối trước khi đi ngủ là mẹo trị chứng mất ngủ hiệu quả được lan truyền rộng rãi trong dân gian.
- Trà hoa cúc: trong hoa cúc có chứa chất chống oxy hóa apigenin có tác dụng giúp an thần và dễ ngủ.
- Trà gừng: trong gừng chứa hoạt chất cineol hiệu quả trong việc chữa đau đầu, chóng mặt, giảm stress, cải thiện tâm trạng. Ngoài ra, củ gừng còn giúp tăng lưu thông máu, tăng cường trao đổi chất góp phần cải thiện chất lượng giấc ngủ.
3. Điều trị bằng liệu pháp tâm lý
Liệu pháp hành vi nhận thức hành vi cho chứng mất ngủ (CTB-I) đem đến kết quả lâu dài, hiệu quả cả sau khi kết thúc trị liệu. Tuy nhiên, phương pháp này cũng đòi hỏi bệnh nhân kiên trì thực hiện trong một thời dài để đạt được hiệu quả mong muốn. Liệu pháp này gồm các kỹ thuật như sau:
- Tái cơ cấu nhận thức giúp thay đổi thái độ và niềm tin gây cản trở giấc ngủ của bạn. Bằng cách ghi lại nhật lý bạn có thể loại bỏ những cảm giác lo lắng, tiêu cực trước khi đi ngủ.
- Thực hành thư giãn tâm trí và cơ thể bằng các bài tập thiền định, yoga, hít thở, nghe nhạc nhẹ…
- Tạo thói quen giấc ngủ, chỉnh sửa những thói quen xấu tạo ra giấc ngủ kém chất lượng.
- Kiểm soát nghiêm ngặt thời gian ở trên giường. Ban đầu điều chỉnh thời gian nằm trên giường của người bệnh được giới hạn một phần. Khi tình hình mất ngủ được cải thiện, thời gian này dần dần được tăng lên.
- Kiểm soát kích thích, loại bỏ các yếu tố khiến bạn cảm thấy khó ngủ.
Trên đây là nội dung thông tin chia sẻ về nguyên nhân mất ngủ, hy vọng sẽ cung cấp những điều bổ ích cho bạn đọc có một giấc ngủ ngon và sâu hơn.
>>Tìm hiểu thêm:
Nguồn tham khảo
- Mất ngủ và buồn ngủ ban ngày quá mức (EDS)
- Insomnia
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/insomnia
- Insomnia
https://aasm.org/resources/factsheets/insomnia.pdf
- Insomnia
https://www.womenshealth.gov/a-z-topics/insomnia
- Insomnia
https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/mental-health/insomnia
- What is Insomnia?
https://sleepeducation.org/sleep-disorders/insomnia/
- Insomnia
https://www.healthdirect.gov.au/insomnia
- Insomnia: Definition, Prevalence, Etiology, and Consequences
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1978319/
- Insomnia
https://www.nhs.uk/conditions/insomnia/
- Brain Basics: Understanding Sleep
Thạc sĩ – Dược sĩ – Giảng viên Lê Thị Mai có 9 năm kinh nghiệm trong dược lâm sàng cũng như lĩnh vực nhiều lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, trong đó chuyên sâu nhất về thuốc kháng sinh, bệnh học tổng quan, đái tháo đường và ung thư ung bướu.
Thẻ của bài viết: mất ngủ, nguyên nhân mất ngủ
